پس از خروج ترامپ از برجام در اردیبهشت سال ۹۷ و اعلام شروع تحریم های مجدد آمریکا علیه ایران تلاش کشورهای مختلف برای میانجیگری میان دو کشور ایران و آمریکا و حل و فصل اختلافات این دو آغاز شد. در این میان ژاپن به دلیل جایگاه خاصی که در هر دو کشور داشت مورد توجه بیشتری قرار گرفت. به دنبال اعلام آمادگی نخست وزیر آن کشور برای سفر به ایران گمانه زنی ها برای موفقیت یا عدم موفقیت این میانجی جدید بین ایران و آمریکا شدت گرفت.
شینزو آبه قبل از سفر به تهران با مقام های مختلف آمریکایی دیدار و یا تلفنی گفتگو کرد. سرانجام نخست وزیر ژاپن در خردادماه امسال به تهران سفر و با مقام های ارشد جمهوری اسلامی ایران دیدار کرد. مهمترین دیدار وی ملاقات با مقام معظم رهبری بود. هر چند این سفر به دلیل خودداری مقام معظم رهبری از دریافت پیام ترامپ و عدم پاسخ به وی، انتظارات ناظران بین المللی را برآورده نساخت اما به نظر می رسد سفر شینزو آبه به تهران پایان تلاش های ژاپن برای میانجیگری نبود و آن کشور در طول چند ماه گذشته نیز کماکان به تلاش های خود ادامه داده است. در حقیقت سفر آقای روحانی به ژاپن می تواند نتیجه ادامه رایزنی های ژاپن در این زمینه باشد.
خروج ایالات متحده از برجام، اعمال تحریم های متعدد علیه جمهوری اسلامی، افزایش تنش بین ایران و آمریکا در داخل و خارج منطقه و احتمال وقوع درگیری بین ایران و آمریکا موضوعاتی هستند که تلاش های ژاپن برای ایجاد یک زمینه جدید گفت و گوی مستقیم یا غیر مستقیم بین ایران و آمریکا را توجیه می نمایند.
ژاپن به دلایل مختلف امکان ایفای نقش میانجی بین دو کشور را دارد. از جمله اینکه ژاپن روابط خوبی با ایران و ایالات متحده دارد و از موقعیت قدرتمندی در نظام بین الملل برخوردار است. قدرت اقتصادی بالایی هم دارد و سفرهای دیپلماتیک دوجانبه ژاپن و ایالات متحده موقعیت خاصی را برای ژاپن به وجود آورده است. اگر ژاپن بتواند مسیر جدیدی را در کاهش تنش بین تهران – واشینگتن به وجود آورد قاعدتا از افزایش اعتبار بین المللی برخوردار می شود. با توجه به روابطی که بین ژاپن و آمریکا وجود دارد و قدرت اقتصادی برتر ژاپن در منطقه شرق آسیا، به نظر می رسد که ژاپن می تواند بهترین گزینه برای میانجیگری و کاهش تنش بین ایران و آمریکا باشد. جایگاه اقتصادی ژاپن در عرصه بین المللی و مناسباتی که با ایالات متحده دارد می تواند در زمینه میانجی گری نسبت به بقیه کشورها موفق تر عمل کند.
به طور حتم در دیدار مسئولین ایران و ژاپن، شینزو آبه در ادامه تلاش هایش در تهران تلاش خواهد کرد که برای رفع بحران در روابط تهران و واشینگتن طرفین را به گفتگو ترغیب کند. احتمالا آبه مجددا این پیام را هم منتقل خواهد کرد که ایالات متحده در چند وقت اخیر از مواضع قبلی خود عقب نشینی کرده است و دوازده شرط برای مذاکره تبدیل به یک شرط و بعد هم درخواست مذاکره بدون پیش شرط شد. تاکید دولت آمریکا مبنی بر اینکه به دنبال تغییر رژیم در ایران نیست و صرفا تغییر رفتار ایران را جستجو می کند شاید در روند مذاکرات در توکیو و سرنوشت تنش ها تاثیرگذار باشد. هرچند ژاپن خواهان این است که کماکان راه خرید نفت خود را از ایران هموار کند و به فکر منافع اقتصادی خود نیز هست اما به نظر نمی رسد این موضوع اولویت اول دیدار روحانی و آبه باشد.
در چند روز گذشته اولین توافق و تعامل میان ایران و آمریکا در دوران ترامپ با تبادل دو زندانی صورت گرفت. اتفاقی که برخی از ناظران آن را به عنوان نقطه مثبت دو کشور و آغاز یک فرآیند جهت حل و فصل اختلافات ارزیابی کردند.
اما اینکه آیا این سفر و مذاکرات آقای روحانی با شینزو آبه خواهد توانست مشکل اختلافات دو کشور ایران و آمریکا را حل کند با تردیدهایی روبه رو است. مواضع دو کشور ایران و آمریکا در طول ماه های اخیر تفاوت چندانی نکرده است. یعنی ایالات متحده خواهان مذاکره مجدد با ایران در خصوص مسایل هسته ای، موشکی و منطقه ای است و کماکان سیاست فشار حداکثری را دنبال می کند. جمهوری اسلامی ایران هم کماکان از مقاومت سخن می گوید و خواستار آن است که ابتدا تحریم های آمریکا برداشته شوند تا مذاکره انجام شود. در این میان اتفاق جدیدی که رخ داده است ناآرامی های آبان ماه در ایران و ماجرای استیضاح ترامپ در ایالات متحده است که شاید بتوان آن ها را به عنوان تنها تغییر در تحولات داخلی و بین المللی مرتبط با دو کشور در نظر گرفت. بنابراین اینکه آیا سفر خودخواسته آقای روحانی به ژاپن و مذاکرات وی با مقام های آن کشور منجر به ارائه پیشنهاد جدیدی خواهد شد و آیا ژاپن این بار خواهد توانست نقش میانجیگرانه خود را بهتر ایفاء نماید و دو طرف را وادار به گفتگو و مذاکره کند یا نه نیاز به صبر بیشتری دارد. هرچند با قاطعیت نمی توان در این مورد صحبت کرد اما به نظر می رسد حل اختلافات ایران و آمریکا نیازمند شکل گیری اراده ای قوی در دو کشور برای حل و فصل این مساله است.
دکتر اردشیر سنایی- استاد دانشگاه
این خبر را به اشتراک بگذارید :